Een team van onderzoekers onder leiding van ETH-professor Rafael Polanía heeft voor het eerst aangetoond dat beslissingen voor ons goed voelen als we de opties zo aandachtig mogelijk hebben vergeleken – en als we ons ervan bewust zijn dat te hebben gedaan. Dit vereist een vermogen tot introspectie.
Donut of appel? Het vertrouwen dat we hebben in dit soort beslissingen hangt af van hoe zorgvuldig we ze hebben genomen. (Afbeelding: Kleurdoos)
Een tweedehands auto kopen voor een goede prijs voelt goed. Maar bij het kiezen van een heerlijk uitziende donut in de supermarkt twijfelen we. We hebben ons tenslotte voorgenomen om dit jaar gezonder te gaan eten. Zou het dus niet beter zijn om een appel te kopen? We hebben dit gevoel allemaal wel eens ervaren: sommige beslissingen voelen intuïtief goed aan, terwijl andere ons een twijfelachtig gevoel geven en er zelfs toe kunnen leiden dat we onze oorspronkelijke keuze herzien. Maar waar komt dit gevoel vandaan?
Voor het eerst heeft een team van onderzoekers van ETH Zürich en de Universiteit van Zürich onder leiding van ETH-professor Rafael Polanía deze vraag systematisch onderzocht. De auteurs gebruikten experimentele gegevens om een computermodel te ontwikkelen dat kan voorspellen hoe een persoon zal kiezen tussen verschillende opties en waarom hij zich vervolgens zelfverzekerd of twijfelachtig voelt over de beslissing die hij heeft genomen.
“Met behulp van ons model hebben we met succes aangetoond dat beslissingen het meest waarschijnlijk goed aanvoelen als we veel aandacht hebben besteed aan het afwegen van de verschillende opties en, bovendien, ons ervan bewust zijn dat we dat hebben gedaan”, zegt Polanía, hoofd van het Decision Neuroscience Lab aan de ETH Zürich.
Bijgevolg hangt het vermogen om slechte beslissingen in twijfel te trekken en te herzien af van hoe goed we voor onszelf kunnen beoordelen of we de opties grondig hebben afgewogen of ons tijdens het besluitvormingsproces hebben laten afleiden. Dit zelfbewustzijn, dat experts doorgaans introspectie noemen, is een essentiële voorwaarde voor zelfbeheersing.
Onderzoek naar subjectieve evaluaties naar keuze in het lab
Het vertrouwen dat we hebben in onze eigen beslissingen is gebaseerd op subjectieve waardeschattingen die we doorgaans automatisch en onvoorwaardelijk maken als onderdeel van ons dagelijks leven. Om een systematische analyse mogelijk te maken van hoe dit proces werkt, bestudeerden Polanía en zijn team hoe proefpersonen alledaagse voedingsmiddelen evalueren en selecteren.
De 35 studiedeelnemers werden aanvankelijk gevraagd om 64 producten van twee Zwitserse supermarktketens te beoordelen. Ze kregen een afbeelding van elk product op het scherm te zien en aan het einde van het experiment werd gevraagd hoeveel ze het zouden willen eten. In het tweede deel van het experiment kregen de proefpersonen een serie foto’s te zien waarop twee producten tegelijk te zien waren. In elk geval werd hen gevraagd om een van de twee opties te kiezen – donut of appel, pizza of peer – en vervolgens te beoordelen hoeveel vertrouwen ze hadden in hun beslissing.
Om het experiment zo realistisch mogelijk te maken, moesten de deelnemers de producten na het experiment eten. Zowel tijdens de evaluatie- als de besluitvormingsfase gebruikten de onderzoekers een oogscanner om te bepalen of de deelnemers langer naar een van de twee producten keken, hoe vaak hun blik van links naar rechts verschoof en hoe snel ze hun beslissing namen.
Hogere aandachtsinspanning leidt tot meer vertrouwen
Met behulp van deze data en een vergelijkbare dataset van een andere onderzoeksgroep ontwikkelde Polanía samen met zijn promovendus Jeroen Brus een computermodel dat kan voorspellen onder welke omstandigheden mensen vertrouwen – of een gebrek daaraan – hebben in hun beslissingen. “We ontdekten dat mensen vooral een slecht gevoel hebben bij een beslissing als ze introspecteren dat ze niet genoeg aandacht hebben besteed aan het vergelijken van de verschillende opties”, zegt Polanía.
Het model gebruikt de patronen van de oogbewegingen van deelnemers om te bepalen hoeveel moeite ze daadwerkelijk steken in het evalueren en vergelijken van de verschillende producten. Iemand die de tijd neemt en altijd beide opties in het vizier houdt, wordt geacht veel aandacht te hebben besteed, terwijl degenen die de neiging hebben zich te fixeren op slechts één optie en de andere te negeren, worden beschouwd als minder attent.
De beste manier om deze bevindingen te illustreren, is door een voorbeeld uit het dagelijks leven te nemen: als we onnadenkend een donut aan ons winkelmandje toevoegen, zelfs nadat we de intentie hebben uitgesproken om gezonder te eten, en vervolgens beseffen dat we niet eens aan gezondere alternatieven hebben gedacht , moeten we weinig vertrouwen hebben in onze beslissing en deze herzien. Als we ons er daarentegen van bewust zijn een reeks gezondere producten zorgvuldig te hebben overwogen, maar er vervolgens van af hebben gezien omdat we de donut gewoon meer wilden dan een appel of peer, dan zouden we vertrouwen moeten hebben in onze beslissing.
Introspectie gebruiken om slechte beslissingen te herzien
Volgens de auteurs van het onderzoek hangt het vermogen om slechte beslissingen in twijfel te trekken en vertrouwen te hebben in goede beslissingen in grote mate af van hoe bewust een individu is van zijn subjectieve waardeoordelen en vergelijkingen.
Reference
Brus J, Aebersold H, Grueschow M, Polanía R: Sources of confidence in value-based choice Nature Communications, 12: 7337 (2021) DOI: 10.1038/s41467-021-27618-5