De samenvatting van het rapport “Blind voor mens en recht”, opgesteld door de Parlementaire Enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening, bevat belangrijke bevindingen over het falen van de overheid op het gebied van fraudebestrijding, sociale zekerheid en toeslagen. Hieronder staan de belangrijkste punten:
Context en Aanleiding
Het rapport bouwt voort op eerdere onderzoeken, zoals Ongekend onrecht en Klem tussen balie en beleid. De focus ligt op de vraag waarom het toeslagenschandaal heeft kunnen plaatsvinden, en welke structurele patronen eraan ten grondslag liggen.
Hoofdconclusies
- Fouten in Wetgeving en Uitvoering: De basis van veel ellende werd gelegd door verkeerde keuzes in ontwerp, invoering, uitvoering en aanpassing van wetten en regels. Sommige fouten dateren al van twintig jaar geleden.
- Fouten Werden Fraude: Burgers die kleine fouten maakten, werden behandeld als fraudeurs. Dit leidde tot zware sancties en terugvorderingen, vooral bij mensen die afhankelijk waren van sociale voorzieningen.
- Tekortschietende Rechtsbescherming: De wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende machten hebben langdurig gefaald in het beschermen van burgers.
- Schending van Grondrechten: Bij fraudebestrijding zijn persoonlijke levenssfeer en gelijke behandeling geschonden door onrechtmatig gebruik van gegevens.
- Financiële Focus: Politieke keuzes en bezuinigingen leidden tot een verhard beleid, waarbij financiële overwegingen boven menselijke belangen gingen.
- Rol van de Politiek: Kamerleden hebben actief bijgedragen aan streng fraudebeleid en nalatig gehandeld in het voorkomen van menselijk leed.
Aanbevelingen
De commissie stelt voor:
- Een sterkere rechtsstaat: Respect voor grondrechten en meer aandacht voor rechtsstatelijk handelen.
- Menselijke benadering: Een overheid die oog heeft voor de individuele burger en hun omstandigheden.
- Beter Handhavingsbeleid: Geen automatische criminalisering van fouten.
- Toegankelijke Rechtsbijstand: Zorg voor laagdrempelige juridische ondersteuning.
- Verantwoordelijkheid van de Tweede Kamer: Kamerleden moeten kritischer omgaan met hun wetgevende en controlerende taken.
Analyse van Patronen
Het rapport wijst op systematische problemen:
- Een verhard maatschappelijk en politiek klimaat.
- Ongebreidelde dataverzameling en gebruik van discriminerende risicoprofielen.
- Gebrekkige checks-and-balances in het functioneren van uitvoeringsorganisaties en rechtspraak.
Maatschappelijke Impact
De menselijke gevolgen zijn ingrijpend:
- Levens van burgers zijn vernietigd door zware financiële en sociale gevolgen.
- Vertrouwen in de overheid en rechtsstaat is diep beschadigd.
- Discriminatie en ongelijkheid werden versterkt door beleidskeuzes.
Conclusie
Het rapport benadrukt dat zonder fundamentele veranderingen een herhaling van dergelijke schandalen niet uitgesloten is. Het roept de overheid op om verantwoordelijkheid te nemen en de menselijke maat centraal te stellen in beleid en uitvoering.