Madagaskar is tegenwoordig de belangrijkste bron van saffieren voor Zwitserse juwelen- en horlogemerken, zoals Bucherer, Richemont of Gübelin. Maar de Malagassische staat en de tienduizenden kleinschalige mijnwerkers die ze met groot gevaar voor eigen leven delven, profiteren nauwelijks van deze kostbare bron. Lage lonen, kinderarbeid en illegale export: een veldrapport gefinancierd door de Public Eye Investigation Award vertelt het verhaal van de saffierenvloek op Madagaskar en het gebrek aan zorgvuldigheid van Zwitserse en internationale bedrijven.
Sinds enkele maanden onderzoekt freelance journaliste Julie Zaugg de sporen van de saffieren uit Madagaskar, die juweliers en horlogemakers in Zwitserland in verrukking brengen. Ver weg van de pracht en praal van luxe juwelierszaken bracht haar reis haar naar de kleinschalige mijnen van Ilakaka, een gebied van 4000 km2 waar zich een van de grootste afzettingen ter wereld bevindt, ontdekt in 1998. In een Marslandschap verkennen tienduizenden mannen elke dag de ingewanden van de aarde in de hoop een edelsteen te vinden en aan de armoede te ontsnappen. Vanaf hun vijfde helpen kinderen hun ouders met het sorteren en wassen van het puin uit de mijnen. Vanaf hun 15e gaan ze de geïmproviseerde tunnels in. De vele getuigenissen en de krachtige beelden vertellen het verhaal achter de schermen van deze “saffierroes” in Madagaskar, waar 70 procent van de bevolking leeft van minder dan 2 dollar per dag.
In 2022 exporteerde Madagaskar voor USD 60.179 aan edelstenen (robijnen, smaragden en saffieren) volgens de statistieken van de Verenigde Naties. In werkelijkheid verscheept Madagaskar volgens verschillende schattingen voor ongeveer 150 miljoen dollar aan saffieren per jaar. Dit is allemaal te wijten aan een parallel exportsysteem dat door de meeste buitenlandse kopers wordt gebruikt. Deze tussenhandelaren exporteren de ruwe stenen, terwijl ze de officiële formaliteiten omzeilen en steekpenningen gebruiken, naar Sri Lanka en Thailand, waar ze worden geslepen en doorverkocht met grote winst. De edelstenen komen vervolgens in handen van luxereuzen, zoals de in Genève gevestigde Richemont-groep (eigenaar van het merk Cartier), het in Luzern gevestigde Bucherer (onlangs overgenomen door Rolex), Harry Winston (dat deel uitmaakt van de Swatch-groep) en de in Luzern gevestigde juwelier Gübelin.
Dit onderzoek, dat voor de derde keer werd gefinancierd door de Investigation Award van Public Eye, belicht ook de uitdagingen op het gebied van traceerbaarheid en de ontoereikendheid van de vrijwillige initiatieven en maatregelen van Zwitserse juwelen- en horlogebedrijven om te garanderen dat edelstenen worden gedolven met respect voor mens en milieu. Bij navraag erkennen de meeste merken dat er problemen zijn met de toeleveringsketen, maar verwijzen ze ook naar hun interne controleprocedures.