Een analyse van historische medische dossiers toont aan dat mannen die prenataal, vroeg in de zwangerschap, waren blootgesteld aan voedselschaarste in Nederland in 1944 en 1945, 30 procent meer kans hadden om overgewicht te hebben met een BMI van 25 of meer op 19 jarige leeftijd, vergeleken met een vergelijkbare groep die hier niet aan had blootgestaan. Professor L.H. Lumey van de Colombia University Mailman School of Public Health leidde de studie, welke gepubliceerd werd in International Journal of Obesity. De studie bevestigt bewijs met betrekking tot gezondheidsrisico’s door prenatale blootstelling aan voedselschaarste, waaronder ook diabetes en schizofrenie.
Het mechanisme hierachter is nog steeds onbekend. De onderzoekers speculeren erover dat blootstelling aan voedselschaarste zou kunnen leiden tot veranderingen qua DNA methylatie hetgeen overgewicht stimuleert. Of, dat baby’s die dit overleeft hebben, genetische profielen hebben die hen in staat stellen om te gedijden op minder calorieën. “Als dat zo is, is het tragisch en ironisch dat het overleven van een hongersnood, iemands risico op obesitas doet toenemen”, zegt eerste auteur L.H. “Bertie” Lumey, MD, PhD, professor epidemiologie aan de Columbian Mailman School. “Een tragere spijsvertering die hen geholpen zou hebben te overleven in de crisis, kan in tijden van overvloed bijdragen aan gewichtsproblemen en gerelateerde gezondheidskwalen.”
De onderzoekers bestudeerden de lengtes en gewichten van 371000 mannen in Nederland geboren tussen 1943 en 1947, en lichamelijk onderzocht voor militaire dienst op 19 jarige leeftijd, waaronder mannen met en zonder prenatale blootstelling aan de voedselschaarste. Ze ontdekten dat een verhoogd risico op overgewicht aanwezig was bij mannen die blootgesteld waren aan voedselschaarste tijdens het vroege begin van de zwangerschap, niet het midden of einde. Een bevinding, zeiden ze, die wijst naar het begin van de zwangerschap als een gevoelige periode van de ontwikkeling van de foetus.
De studie toont aan dat het verhoogde risico op overgewicht zich beperkte tot zonen van arbeiders, geboren in de grote steden in het westen van Nederland, in overeenstemming met historisch bewijs qua sociaaleconomische en geografische populaties die het meest getroffen werden bij de hongersnood.
Niet verassend, kwam excessief overgewicht met meer risico’s. Diegenen die overgewicht hadden op 19 jarige leeftijd, hadden 30 procent meer kans op een risico op overlijden op 63 jarige leeftijd, in vergelijking tot diegenen met een normaal BMI. Dit stond los van de hongersnood.
Verdere ontwikkeling van een artikel uit 1976
Het nieuwe artikel bouwt voort op, en verfijnt een studie uit 1976 door de Columbia onderzoekers, gebruikmakend van de huidige definities van overgewicht. Tegengesteld aan het originele artikel, tonen huidige analytische methodes geen veranderingen qua gewicht bij de zonen die niet afkomstig zijn uit arbeidersgezinnen, die blootgesteld werden in de vroege zwangerschap aan de hongersnood. De onderzoekers merken op dat de onderzoeken bij militaire keuring niet de taille- of heupomvang omvatten, of andere metingen van verdeling van lichaamsmassa, die nog betere indicatoren kunnen zijn van risico’s op chronische ziekten.
De nieuwe studie keek ook naar of een daling qua geboortecijfers onder arbeiders tijdens de hongersnood wel of niet een verklaring was voor het verband tussen prenatale blootstelling aan honger en risico’s voor overgewicht. Dat was niet zo.
“Onze studie bouwt op de strikte wetenschap achter het originele onderzoek in de jaren 1970, geleid door Columbia epidemiologen Mervyn Susser en Zena Stein”, zegt Lumey
Over de hongersnood in Nederland
De hongersnood in Nederland (hongerwinter) van 1944-1945, was een periode van voedselschaarste onder de burgers tijdens de Duitse bezetting aan het einde van de tweede wereldoorlog. Hedendaagse documenten tonen aan dat de hongersnood zich concentreerde in de grote steden in het westen van Nederland. Het omvatte de laatste maanden van de oorlog in de periode november 1944 en de capitulatie van de Duitse troepen in 1945. Na de bevrijding werden voedselvoorraden in snel tempo gedistribueerd door het gehele land. De voedselcrisis zorgde voor een mogelijkheid om de relatie te bestuderen tussen maternale voeding tijdens de zwangerschap en de gezondheid van het nageslacht.
Eerdere onderzoeken, die kort na het einde van de oorlog begonnen vonden een link tussen aan hongersnood blootgestelde moeders en geboortegewicht. Vervolgonderzoek bracht verbanden tussen blootstelling aan honger en risico op obesitas, diabetes en schizofrenie, alsmede de specifieke ‘routes’ met betrekking tot genomen die hierbij betrokken zijn. Belangrijk, het onderzoek sloot ook een link tussen blootstelling aan hongersnood en mentale retardatie uit.
Vertaling: Arnoud