Stikstof uit landbouw, voertuigemissies en industrie brengt vlinders in Zwitserland in gevaar. Het element wordt via de lucht in de bodem afgezet en heeft invloed op de vegetatie – ten nadele van de vlinders, ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Basel.
Meer dan de helft van de vlindersoorten in Zwitserland wordt geacht risico te lopen of mogelijk risico te lopen. Meestal richt de zoektocht naar oorzaken zich op intensieve landbouw, pesticidengebruik en klimaatverandering. Een onderzoeksteam onder leiding van professor Valentin Amrhein van de Universiteit van Basel heeft echter een andere factor onderzocht: de afzetting van stikstof uit de landbouw en uitlaatgassen van de industrie en het verkeer in de bodem via de lucht. In het tijdschrift Conservation Biology rapporteert het onderzoeksteam een verband tussen deze onbedoelde bemesting en de lage diversiteit aan vlinders in Zwitserland.
Uit eerdere studies was al bekend dat te veel stikstof leidt tot dichtere vegetatie, maar met een kleinere selectie van plantensoorten. Stikstof stimuleert met name de groei van minder veeleisende planten, waarbij meer gespecialiseerde soorten worden verdrongen. “We wilden weten of een stikstofoverschot ook indirect de diversiteit van vlinders beïnvloedt via deze verandering in vegetatie”, legt Dr. Tobias Roth, hoofdauteur van het onderzoek, uit.
Het team analyseerde gegevens van Biodiversity Monitoring Switzerland over de diversiteit en prevalentie van planten en vlinders op 383 percelen in heel Zwitserland. Het resultaat was duidelijk: hoe meer stikstof via de lucht in de onderzochte gebieden werd gebracht, hoe minder divers de vegetatie en dus ook de vlindersoorten.
“Sommige vlindersoorten hebben als rupsen bepaalde plantensoorten nodig als voedsel, of zijn afhankelijk van een bepaald microklimaat”, legt Roth uit. Door overbemesting worden open, warme en droge plaatsen koeler, schaduwrijker en vochtiger door sterkere plantengroei. Het stikstofoverschot is van invloed op de prevalentie van een groot aantal vlindersoorten in Zwitserland, zoals vlindersoorten die de voorkeur geven aan open en droge locaties. De onderzoekers zagen het duidelijkste effect bij zeldzame en bedreigde soorten. “Stikstof uit de lucht is waarschijnlijk een belangrijke factor in de reden waarom deze soorten worden bedreigd”, merkt Roth op.
Bestaande literatuur over de diversiteit van vlinders verklaart de aan- of afwezigheid van soorten vooral in termen van habitatkwaliteit of klimaat. Uit literatuuronderzoek door het onderzoeksteam blijkt dat plantendiversiteit en vegetatiedichtheid tot nu toe minder aandacht hebben gekregen. “Wij zijn van mening dat de impact van stikstofverrijking op vlinders is onderschat”, zegt Amrhein. Stikstof lijkt een even grote rol te spelen als klimaatverandering als het gaat om vlinderdiversiteit.
Hoewel de onderzoekers geen eenvoudige aanpak zien om de situatie te verbeteren, blijven technische verbeteringen een zeker potentieel bieden. “Vroeger werd drijfmest bijvoorbeeld op landbouwgrond gespoten en een deel daarvan werd door de wind naar andere stukken land overgebracht”, legt Roth uit. Tegenwoordig worden, zegt hij, steeds vaker sleepslangen gebruikt om de drijfmest rechtstreeks op de grond aan te brengen. Dit vermindert de stikstoftoevoer via de lucht naar andere gebieden waar het niet gewenst is.
Daarnaast kunnen bufferzones en aangepast landschapsbeheer ook helpen om de negatieve impact op kwetsbare habitats deels te mitigeren: dit omvat maatregelen om struikgewas te voorkomen, zoals begrazing of frequenter maaien. Dit is niet alleen gunstig voor veeleisende plantensoorten, maar ook voor vlinders. Maar volgens de onderzoekers is milieuvriendelijk consumentengedrag uiteindelijk niet te omzeilen als het gaat om het terugdringen van ongewenste stikstoftoevoer, bijvoorbeeld door reductie van voertuigemissies en veehouderij. Ongeveer tweederde van de stikstoftoevoer naar gevoelige ecosystemen in Zwitserland is tegenwoordig afkomstig van ammoniakemissies uit de veehouderij.
Publicatie
Tobias Roth, Lukas Kohli, Beat Rihm, Reto Meier, Valentin Amrhein
Negatieve effecten van stikstofdepositie op Zwitserse vlinders
Conservation Biology (2021), doi: 10.1111/cobi.13744
Universiteit van Basel