De ziekte van Alzheimer ontwikkelt zich in de loop van decennia. Het begint met een dodelijke kettingreactie waarbij massa’s verkeerd gevouwen beta-amyloïde eiwitten worden geproduceerd die uiteindelijk letterlijk de hersenen overspoelen. Onderzoekers waaronder Mathias Jucker van het Hertie Institute for Clinical Brain Research (HIH) in Tübingen en het Duitse centrum voor neurodegeneratieve ziekten (DZNE) laten in het tijdschrift Nature Neuroscience zien dat bij muizen deze kettingreactie veel eerder begint dan algemeen wordt aangenomen. Dit betekent dat boven de bekende vroege fase van de ziekte met eiwitafzettingen maar zonder symptomen van dementie er nog een vroegere fase is waarin de kettingreactie wordt veroorzaakt door onzichtbare kleine zaadjes van aggregatie. Als wordt bevestigd dat dit ook bij mensen voorkomt zou een behandeling gericht op de oorzaken van de ziekte dit proces moeten kunnen voorkomen. De wetenschappers hebben al een antilichaam geïdentificeerd dat dit zou kunnen bewerkstelligen.
Daartoe zochten de wetenschappers onder de reeds bekende antilichamen tegen verkeerd gevouwen beta-amyloïde eiwitten voor antilichamen die wel de vroege zaadjes van aggregatie herkennen en mogelijk ook elimineren en momenteel aan de biochemische detectie ontsnappen. Van de zes onderzochte antilichamen had alleen aducanumab effect: transgene muizen die slechts 5 dagen behandeld werden voordat de eerste eiwitafzettingen zich manifesteerden, vertoonden later in het leven slechts de helft van de gebruikelijke hoeveelheid deposito’s in hun hersenen. “Deze behandeling met acute antilichamen verwijdert zaden van aggregatie, en het genereren van nieuwe zaden kost nogal wat tijd, zodat er veel minder afzettingen worden gevormd in de weken en maanden na de behandeling.” Mathias Jucker gaf commentaar op de bevindingen: “De muizen hadden slechts de helft van de hersenschade zes maanden na deze acute behandeling.”
Hoewel eerder onderzoek naar de ziekte aantoonde dat Alzheimer te maken heeft met zaden van aggregatie, weet niemand echt hoe ze eruit zien. Ze worden momenteel alleen gedefinieerd door hun rol als triggers voor de dodelijke kettingreactie. In dit opzicht zijn ze vergelijkbaar met zogenaamde prionen die BSE veroorzaken bij runderen, scrapie bij schapen en Creutzfeldt-Jakob ziekte bij mensen. Pathogene prionen dwingen hun correct gevouwen leeftijdsgenoten in hun abnormale vorm. Jucker en collega’s gebruikten daarom het antilichaam aducanumab om meer informatie te vergaren over de structuur van de zaden van aggregaten. Ze konden aantonen dat aducanumab eiwit aggregaten herkent maar geen individuele beta-amyloïde ketens. De wetenschappers hopen nu het antilichaam te kunnen gebruiken als een vishaak om de zaden van aggregatiete te isoleren en beter te kunnen beschrijven.
“Onze resultaten suggereren dat we ons meer op deze zeer vroege fase van de ziekte van Alzheimer moeten concentreren en zoeken daarvoor naar biomarkers. We hebben ook meer antilichamen nodig die verschillende soorten aggregatie kiemen herkennen en ons helpen te begrijpen hoe ze de kettingreactie veroorzaken en hoe ze voor therapie kunnen worden gebruikt” zei Jucker.
Er is momenteel consensus dat de behandeling van de ziekte van Alzheimer vroeger moet beginnen en niet wanneer geheugenverlies al is begonnen. Echter herdefiniëren de wetenschappers van Tübingen de term “vroeg” bij muizen. Tot nu toe wordt de fase met eiwitafzettingen maar zonder symptomen van dementie als “vroeg” beschouwd. De nieuwe studies suggereren dat een behandeling van Alzheimer die de oorzaken aanpakken veel vroeger moeten beginnen.
Vertaling: Andre Teirlinck