Het persbericht gaat over roken en gezichtsverandering. De gerapporteerde bevinding is nieuw. Maar minstens zo belangwekkend is de inzet van – in dit type research – vernieuwende onderzoekmethoden. Met behulp van die methodes kun je met grote zekerheid een oorzaak-gevolg relatie vaststellen tussen twee variabelen, bijvoorbeeld A veroorzaakt B.
Dat kan zelfs op basis van data waarin je eigenlijk alleen een correlatie kunt vaststellen. Bij een correlatie is er sprake van een samenhang: een correlatie tussen A en B betekent dat als A verandert ook B verandert, en andersom, als B verandert dan verandert A mee. Je niet wat de oorzaak is. Is A de oorzaak, of is B de oorzaak. Of is er wellicht een onbekende variabele X in het spel die de samenhang tussen A en B veroorzaakt?
Een voorbeeld. Er is gemeten aan daken (D) en aan straten (S). Die meetdata laten zien dat als de daken nat worden, de straten ook nat worden. Er is dus een duidelijk verband tussen D en S. Maar er is geen causaal verband tussen D en S. We kunnen niet concluderen dat D de oorzaak is van S, of andersom. Het is de onbekende variabele R (regen) – niet beschikbaar in de gegevensverzameling – die de oorzaak is van de samenhang tussen D en S.
Waarom is dit belangrijk en belangwekkend? Veel onderzoek wordt aan de kant geschoven omdat het beschreven verband niet causaal is. Bijvoorbeeld. `Het is helemaal niet zeker of Gen-X- de oorzaak is van de mindere gezondheid van de buurtbewoners. Die gasten roken zich wellicht te pletter en hangen de hele dag in de snackbar. Ga dat eerst maar eens onderzoeken`. Dit soort kritiek verliest alle kracht als er een onmiskenbaar oorzakelijk verband kan worden aangetoond.
Ook belangwekkend is dat onderzoekers met de beschreven aanpak onbekende en onverwachte effecten op het spoor kunnen komen.
Zwaar roken kan een oorzakelijk effect hebben op gezichtsveroudering. Dit blijkt uit een recent onderzoek onder leiding van de Universiteit van Bristol. De onderzoekers bekeken 18000 kenmerken van Britse Biobank-dataverzameling [2]. Het doel van deze exercitie was om die kenmerken te identificeren die worden beïnvloed door de mate waarin iemand rookt.
Niet alleen de bekende nadelige effecten – zoals het desastreuze effect op de gezondheid van de longen – bleken uit de studie, maar ook de nieuwe bevinding dat roken invloed heeft op iemands uiterlijk.
De studie die werd gepubliceerd in PLOS Genetics [3] en stond onder leiding van de MRC Integrative Epidemiology Unit (IEU) [4]. Het onderzoek werd ondersteund door het NIHR Bristol Biomedical Research Centre (BRC) [5]. Beide van de van de universiteit van Bristol.
De onderzoekers wilden een nieuwe aanpak laten zien die kan worden gebruikt om systematisch te testen op de causale effecten van een factor op talloze – in hun geval bijna twintigduizend- andere factoren. In die nieuwe aanpak combineerden de onderzoekers twee bestaande methoden. De ene methode heet: Mendeliaans gerandomiseerde fenomeenbrede associatie (Mendelian randomization phenome-wide association) [6]. De andere: testen op de interactie tussen een gen en zijn omgeving (gene-by-environment interaction tests) [7].
Om hun nieuwe aanpak te toetsen bekeek het Bristol-team de effecten van kettingroken (heavy smoking). Daarbij maakten ze gebruik van de data in de Britse Biobank [2].
Het onderzoeksteam ontdekte dat hun aanpak werkt. Niet alleen de bekende effecten van roken kwamen boven water zoals het negatieve effect op de longfunctie. Ze ontdekten ook een interessant (nog onbeschreven) effect: veel roken leidt tot (versnelde en verergerde) veroudering van het aangezicht.
Hun bevindingen dragen bij aan het bewijs dat kettingroken invloed heeft op de aantrekkelijkheid en de verrimpeling van het gelaat. Dat zou mensen kunnen motiveren om te stoppen – of niet te beginnen met – roken.
Door aan te tonen dat de aanpak werkt, kan die breder worden getrokken. Zo zou bijvoorbeeld het effect van alcoholgebruik (of de blootstelling aan ernstige luchtvervuiling, DS) in kaart worden gebracht.
Mendeliaanse randomisatie is een techniek die genetische variatie in het DNA van iemand gebruikt om de causale relaties tussen risicofactoren en de effecten daarvan op de (`gezondheidsuitkomsten`) te helpen begrijpen. Deze methode is in dit onderzoek ingezet om het causale verband tussen roken en allerlei gezondheidsvariabelen in kaart te brengen.
Mendeliaanse randomisatie is echter onbetrouwbaar als de genetische variant ook via andere routes de uitkomst kan beïnvloeden. Daarom gebruikte het onderzoeksteam aanvullende informatie. Ze vergeleken afzonderlijk de resultaten van `nooit-niet-rokers` met die van zware rokers. Daardoor konden ze nagaan of de gevonden resultaten via een andere route tot stand waren gekomen en konden ze een oorzakelijk verband aannemelijk maken.
Verder onderzoek is nodig om erachter te komen of het vooruitzicht van gezichtsveroudering mensen kan doen stoppen met roken (dream on, DS).
Vertaling Dick Schrauwen [1]
Verwijzingen
[1] Bewerking van het onderstaande persbericht
– https://www.bristol.ac.uk/news/2019/november/heavy-smoking.html
[2] Britse Biobank
– https://en.wikipedia.org/wiki/UK_Biobank
– https://www.ukbiobank.ac.uk
[3] Artikel: Louise A. C. Millard en anderen: “MR-pheWAS with stratification and interaction: Searching for the causal effects of smoking heaviness identified an effect on facial aging” (2019-10-31).
– https://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1008353
[4] MRC-IEU
– http://www.bristol.ac.uk/integrative-epidemiology/
[5] NIHR
– https://www.bristolbrc.nihr.ac.uk/
[6a] Mendeliaanse randomisatie, mendelian randomization
Een statistische methode die het mogelijk maakt om een causaal (oorzaak->gevolg) verband te kunnen vaststellen in ‘associatieve data’ (‘associatief: er is samenhang zonder te weten waardoor)
– NL-video: https://www.youtube.com/watch?v=-YhLT9t6PcY
– NL-artikel: https://www.ntvg.nl/artikelen/mendeliaanse-randomisatie/volledig
– EN-video: https://www.youtube.com/watch?v=LoTgfGotaQ4
– EN-artikel: https://www.bmj.com/content/362/bmj.k601
[7] Testen op de interactie tussen een gen en zijn omgeving (gene-by-environment interaction tests)
– https://www.encyclo.nl/begrip/Gen_omgevingsinteractie
– https://en.wikipedia.org/wiki/Gene%E2%80%93environment_interaction
November 2019