De radium ramp
Horloges met lichtgevende wijzerplaten en wijzers
door verf op basis van zinksulfide en radium. Zelfs
indertijd was het geen goed idee. Achteraf kijken we
terug op een regelrechte ramp. Een ramp die vooral de
`radiummeisjes` [4] trof die de horloges beschilderde
met de lichtgevende verf en anderen die betrokken waren
bij de productie van lichtgevende klokken.
HET RADIUM WONDER
Voordat radium werd gebruikt om klokken, horloges en
andere instrumenten te kunnen aflezen in het donker was
de lichtgevende eigenschap van het element radium
bekend. Radium werd in 1898 ontdekt door Pierre en Marie
Curie. In 1910 werd Radium als zelfstandig element
opgenomen in het periodiek stelsel van elementen [2, 3].
Madam Curie ontdekte ook dat radioactieve straling
andere materialen kon doen opgloeien. Later werd dit
lichtgevende effect gebruikt om de sterkte vast te
stellen van α-straling, een vorm van radioactieve
straling [4].
UNDARK
William J. Hammer combineerde als eerste radium,
zinksulfide en lijm tot een lichtgevende verf [6]. Dr
Sabin Arnold Von Sochocky ontwikkelde de eerste
commerciële lichtgevende verf en gaf het de naam
`Undark`. De verf was een mix van zinksulfide en
verschillende vormen van radioactief radium en werd
vanaf 1917 op de markt gebracht door de Radium Luminous
Material Corporation waarvan Von Sochocky tot 1921
directeur was. In augustus van dat jaar moest hij
aftreden als `president` en het bedrijf kreeg de naam
United States Radium Corporation.
Von Sochocky was een geestdriftig voorstander van
radium-verlichting en voorzag een verlichte toekomst
voor Undark. Hij voorspelde verlichte pianotoetsen en
dirigeerstokken, het gebruik op toneel voor levensechte
maanverlichte scenes en zag zelfs een rol voor de nieuwe
technologie in woon- en werkvertrekken.
VERLICHTE PRODUCTEN
Defensie was de eerste grote klant van radiumverlichte
producten. Tegen het einde van de eerste wereldoorlog
produceerde de Verenigde Staten meer dan vier miljoen
horloges met verlichte wijzerplaten voor militair
gebruik. De niet militaire markt volgde snel. Talloze
nieuwigheden overspoelden in de jaren na de wereldoorlog
de markt. Niet alleen horloges en andere instrumenten
maar ook vis-aas, kruisbeelden, lichtschakelaars en
talloze andere toepassingen. Er kwam zelfs een DIY-kit
op de markt waarmee je zelf voor drie dollar alles
lichtgevend kon maken. Tegen 1970 waren er naar
schatting meer dan tien miljoen klokken en horloges in
omloop met door radium verlichte wijzerplaten.
RADIUM CITY
De documentaire `Radium City` [7,1] van Carole Langer
werd vertoond op het New York filmfestival van 1987.
Radium city vertelt het lot van de radium girls: `Toen
ze dodelijke botkanker kregen, noemden de kranten in
Chicago de meiden `het verdoemde legioen`. De meeste
gingen spoedig dood. Andere hebben jarenlang geleden.
Als je op de dag van vandaag met een geigerteller over
de katholieke begraafplaats loopt, begint die nog steeds
onheilspellende te tikken vanwege de dode meiden onder
de grond.’
DE RADIUM MEIDEN
Radio City gaat over de radium girls, de radium meiden.
Wie waren dat? Al die lichtgevende wijzerplaatjes
moesten natuurlijk ook gemaakt worden. En wie deden dat?
Juist, de radiummeiden. In de fabriek verdienden ze
bijna twee keer zo veel als op kantoor. Wel 25 dollar
per week. Het was nauwkeurig werk. Wijzerplaat voor
wijzerplaat. Alle streepjes, de cijfers, stuk voor stuk
verfden de radiummeiden die plaatjes. Voor elke streek
maak je het penseel puntig. Door te draaien tussen je
lippen krijg je een dunne kwast en een strakke klok.
Haarfijn schilderwerk, puntig mooi. Dag in dag uit, jaar
in jaar uit, keer op keer radioactief radium op je
lippen en in je mond. Om het penseel puntig te maken en
perfecte wijzerplaten te schilderen.
Voor elke wijzerplaat werd het kwastje 14 keer
gepunt. Een radiummeisje maakte gemiddeld 250
wijzerplaatjes per dag. Daardoor kregen de meiden elke
dag tussen de 0.125 en 1.75 gram verf binnen en werden
ze zonder het te beseffen voortdurend radioactief
besmet. Onbewust van het gevaar gebruikten ze restjes
verf om hun nagels, haar of gezicht te verven. Er is
zelfs een melding van een meisje dat zich afvroeg
waardoor haar zakdoek begon te gloeien als ze haar neus
snoot.
Na verloop van tijd begonnen vrouwen te lijden aan
bloedarmoede, botbreuken en necrose. Uiteindelijk
spanden de vrouwen een rechtszaak aan tegen het bedrijf.
In het najaar van 1928 werd de zaak geschikt voor 10.000
dollar.
Het bedrijf, de Radium Dial Company, ging dicht maar
zes weken later begon Joseph Kelly een paar blokken
verderop een nieuw bedrijf met de cynische naam:
Luminous Processes. Joseph beweerde stellig dat er geen
enkel risico was voor radioactieve vergiftiging in zijn
nieuwe onderneming. Tot na de tweede wereldoorlog
leverde de fabriek producten aan het Amerikaanse leger.
RADIUM STAD
De fabrieken van Kelly stonden in het stadje Ottawa in
Illinois. Meer dan zeventig jaar probeert de stad de
gevolgen van de radiumramp te boven te komen maar tot op
de dag van vandaag zijn delen van Ottawa nog steeds
radioactief vervuild [8].
In 1948 werd een onderzoeksproject gestart door
Argonne National Labatories, een federaal nucleair
onderzoeksinstituut [9]. In een periode van twintig jaar
werden 205 wijzerplaatwerkers onderzocht op de ernst van
de radioactieve besmetting. Het werd de duurste studie
ooit naar de gezondheidseffecten van werk op werknemers
hoewel de deelnemers geen enkele vergoeding ontvingen.
Tachtig procent van de onderzoeksgroep leed aan kanker
veroorzaakt door radiumvergiftiging. De helft was
overleden voor het einde van de studie. De studie stond
aan de basis van regelgeving over de blootstelling aan
radioactieve straling.
Niet alleen de werknemers maar ook de gebouwen waren
radioactief besmet. Het Radium Dial gebouw werd in 1968
gesloopt zonder rekening te houden met het potentiële
radioactieve gevaar. Daardoor kwam radioactief puin op
talloze plekken in de stad terecht.
In 1984 stelde de staat Illinois 2,5 miljoen dollar
beschikbaar om het gebouw van `Luminous Processes` te
saneren. Ondertussen waren meer dan veertig vrouwen die
in deze fabriek hadden gewerkt overleden door radium
vergiftiging. Twee jaar later waren de saneringskosten
opgelopen tot 6,5 miljoen dollar en nog steeds is het
terrein niet volledig ontsmet wat blijkt uit de `hot
spots` waar in de winter de sneeuw smelt.
LINKS
[1]
http://large.stanford.edu/courses/2014/ph241/estrada2/
[2]
http://www.periodieksysteem.com/element/radium
[3]
https://nl.wikipedia.org/wiki/Marie_Curie
[4]
https://en.wikipedia.org/wiki/Radium_Girls
[5]
https://nl.wikipedia.org/wiki/Alfastraling
[6]
https://www.damninteresting.com/undark-and-the-radium-girls/
[7]
https://www.nytimes.com/1987/09/26/movies/film-festival-a-view-of-the-radium-dial-horror.html
[8]
https://www.atsdr.cdc.gov/HAC/pha/OttawaRadiationAreas/OttawaRadiationAreasPHA072506.pdf
[9] http://www.anl.gov/
Vertaling: Dick Schrauwen
