Onderzoekers schakelen de remmen op het
immuunsysteem uit
Studie van de universiteit van Bonn laat mogelijk de weg
naar nieuwe, effectievere kankertherapieën zien. Veel tumoren bezitten een mechanisme om te voorkomen
dat het immuunsysteem ze vernietigt. Ze maken
bijvoorbeeld misbruik van de natuurlijke ‘remmen’ die
ingebouwd zijn in het immunologische verdedigingssysteem
en die normaal gesproken een overmatige immuunrespons
voorkomen.
Het is onderzoekers van de universiteit van Bonn nu
gelukt om een van deze remmen te verwijderen. De studie,
uitgevoerd in samenwerking met collega’s uit Hamburg en
Würzburg en gepubliceerd in het tijdschrift Cell
Reports, zou de weg kunnen openen voor effectievere
kankertherapieën.
Cytotoxische T-lymfocyten, ofwel killer T cells,
vormen een krachtig wapen van het immuunsysteem Ze
zwermen bijvoorbeeld in groten getale uit na een virale
infectie en vernietigen alle geïnfecteerde
lichaamscellen. Hun vernietigingskracht richt zich ook
op kankercellen, tenminste in principe. Veel tumoren
hebben feitelijk mechanismes ontwikkeld die ze in staat
stellen om dit verdedigingswapen om de tuin te leiden.
Om dit te doen maken ze bijvoorbeeld misbruik van de
regulerende T-cellen (Treg). Ook die zijn onderdeel van
het immuunsysteem maar hebben daar een tegengestelde
functie: ze onderdrukken de immuunreactie en voorkomen
zo dat killer T-cellen gezond weefsel in het lichaam
aanvallen.
Tumoren buiten dit uit door te doen alsof ze horen
tot het eigen lichaamsweefsel. Op die manier kunnen ze
tot op zeker hoogte beschermd worden door de
Treg-cellen. “We hebben nu een manier gevonden om de
Treg-cellen te doden,” legt Christoph Heuser uit. Hij is
promovendus aan het Instituut voor Experimentele
Immunologie aan de universiteit van Bonn. Hij vervolgt:
“We konden zo de invloed van de killer T-cellen
aanzienlijk vergroten.”
De studie richt zich op een eiwit dat door het
lichaam wordt aangemaakt, genaamd IKKβ, waarvan sinds
lang bekend is dat het de activering van immuuncellen
bevordert. Als zodanig wordt het beschouwd als een
immuunstimulator. “We hebben nu in een reageerbuis IKKβ
geblokkeerd met behulp van een farmaceutisch
ingrediënt,” zegt Heusers collega dr. Janine Gotot. “De
regulerende T-cellen stierven daarna af. De killer
T-cellen overleefden echter en kregen zelfs meer invloed
doordat ze niet langer werden afgeremd door de
regulerende T-cellen.”
Daarna werd bij muizen met huidkanker onderzocht of
de IKKβ -remmer geschikt kon zijn voor tumorbehandeling.
Deze kanker wordt tegenwoordig behandeld met vaccinaties
en immunotherapieën, maar deze maatregelen zijn vaak
niet effectief genoeg. Na ongeveer twee weken
behandeling nam het aantal Treg-cellen met de helft af.
De reactie van de killer T-cellen op de tumor was
navenant sterker. De kankergroei werd hierdoor
aanzienlijk vertraagd en de dieren bleven langer in
leven.
Combinatietherapie tegen tumoren
“Niettemin kan volledige genezing niet worden behaald
door alleen IKKβ te remmen,” zo relativeert de directeur
van het Instituut voor Experimentele Immunologie van de
universiteit van Bonn, prof. Christian Kurts de
bevindingen. “De combinatie met andere immunologische
actieve farmaceutische ingrediënten zou er echter
mogelijk wel voor kunnen zorgen dat het immuunsysteem
gestimuleerd wordt, waardoor de kanker effectiever
bestreden kan worden.”
De Treg-cellen vormen overigens maar een van de vele
factoren waarmee het lichaam zijn immuuncellen in toom
houdt. Deskundigen zien deze remmende mechanismes als
“immunologische controleposten”. De afgelopen jaren
slaagden de onderzoekers erin om deze remmen uit te
schakelen door gebruik te maken van daarvoor geschikte
stoffen die “controlepost-remmers” genoemd worden. “Deze
benadering heeft al een revolutie teweeggebracht in de
behandeling van kanker,” aldus Kurts. De universiteit
van Bonn houdt zich intensief bezig met de ontwikkeling
van zulke therapieën en de klinische proeven daarvoor.
Hieraan nemen ook het centrum voor geïntegreerde
oncologie (CIO), ImmunoSensation en de
Duits-Oostenrijkse onderzoek-trainingsgroep Bo&MeRanG
deel.
Vertaling: Astrid Zwart
