Effectiviteit antipsychoticum en bijwerking gewichtstoename
mogelijk voorspelbaar
Het antipsychoticum Olanzapine (OLZ),
voorgeschreven bij schizofrenie, kan bij sommige patiënten
gewichtstoename en insulineresistentie veroorzaken. In zijn
proefschrift toont Simon Evers aan dat de gewichtstoename door
Olanzapine vooral voorkomt bij mensen met een lage thyroïd
stimulerend hormoon (TSH)-spiegel in het bloed. ‘Op basis van dit
onderzoek en wat we al weten over schizofrenie, denk ik dat TSH een
voorspeller kan zijn voor de effectiviteit van Olanzapine.’ Evers
laat ook zien dat het anti-epilepticum Topiramaat deze
gewichtstoename kan tegengaan.
Schizofrenie is een complexe aandoening, waar veel
neurotransmitters in de hersenen bij betrokken zijn. Een middel
tegen schizofrenie grijpt dan ook in op verschillende mechanismen in
het lichaam. Daardoor zijn bijwerkingen bijna niet te voorkomen. Het
veel gebruikte Olanzapine remt receptoren voor onder meer dopamine,
serotonine, histamine, muscarine en noradrenaline. De belangrijkste
bijwerkingen van Olanzapine zijn gewichtstoename en de ontwikkeling
van diabetes.
Gewichtstoename
Met zijn onderzoek wilde Evers achterhalen hoe
gewichtstoename door Olanzapine precies ontstaat en of er een manier
is om die gewichtstoename te remmen. Daarvoor gebruikte hij ratten
met karaktereigenschappen die lijken op schizofrenie. ‘Ze hebben een
verhoogde activiteit van het dopaminesysteem in de hersenen,
vertonen impulsief gedrag en zijn gevoelig voor het ontwikkelen van
een verslaving.’ Die ratten vergeleek hij met een andere groep, die
die kenmerken niet heeft, maar wel gevoelig is voor overgewicht en
insulineresistentie als gevolg van veranderingen in de voeding.
‘De resultaten laten zien dat juist ratten met
kenmerken van schizofrenie aankomen door behandeling met
Olanzapine,’ vertelt Evers. ‘Dat wijst erop dat een hogere
gevoeligheid van het dopaminesysteem samenhangt met een hogere
gevoeligheid voor de werking van Olanzapine. De reactie van een
individu op Olanzapine hangt samen met zijn genetische eigenschappen
en karakter.’
Hormoonspiegels voorspellen effectiviteit
Tenslotte onderzocht Evers het effect van
Olanzapine bij gezonde mannelijke proefpersonen. Het blijkt dat
mannen met weinig thyroïd stimulerend hormoon (TSH) in het bloed
gevoelig zijn voor gewichtstoename door Olanzapine. ‘TSH wordt
gemaakt door de hypofyse, die weer onder invloed staat van het
dopaminerge systeem,’ verklaart Evers die resultaten.
‘Dit onderzoek laat zien dat gewichtstoename door Olanzapine ook bij
mensen waarschijnlijk samenhangt met het dopaminerge systeem.’
Wellicht zou bij het voorschrijven van Olanzapine gelet moeten
worden op de hoeveelheid hypofysehormonen in het bloed, om de
effectiviteit van de Olanzapinebehandeling te kunnen voorspellen.
Gewichtstoename tegengaan
Het antipsychoticum Topiramaat (TPM) bleek bij
gezonde mannen de gewichtstoename door Olanzapine te remmen, ook
weer specifiek bij mannen met lage TSH-spiegels. Op basis van zijn
resultaten en eerder onderzoek waaruit bleek dat de gewichtstoename
door Olanzapine samenhangt met vermindering van de
schizofrenieklachten, concludeert Evers dat Olanzapine mogelijk
vooral een effectief middel tegen schizofrenie is bij patiënten met
lage TSH-waarden. ‘Omdat juist in die groep het gewicht door
Olanzapine toeneemt, is het effectief om naast Olanzapine ook
Topiramaat voor te schrijven om gewichtstoename tegen te gaan’.
